For ENGLISH click HERE

Po czterech latach sporów wokół rzekomej ciąży u starożytnej mumii egipskiej ze zbiorów Uniwersytetu Warszawskiego, eksponowanej w Muzeum Narodowym w Warszawie, sprawę ostatecznie rozstrzygnął międzynarodowy zespół ekspertów. 

Ta niezwykła historia zaczęła się w 2015 roku, kiedy troje doktorantów Uniwersytetu Warszawskiego (UW) w oparciu o współpracę uczelni i Muzeum Narodowego w Warszawie (MNW) rozpoczęło przedsięwzięcie badawcze „Warsaw Mummy Project” (WMP). 

Celem WMP było przeprowadzenie multidyscyplinarnych badań starożytnych mumii egipskich zgromadzonych w MNW, a istotnym elementem analiz była radiologiczna diagnostyka obrazowa metodą tomografii komputerowej (TK). 

Jednym z najciekawszych zbadanych obiektów była mumia z sarkofagu mężczyzny – kapłana Hor-Dżehuti, która w trakcie badań WMP okazała się być mumią nieznanej kobiety. Należąca od 1826 r. do UW mumia, przedstawiana nawet już w 1862 r. w tygodniku “Przyjaciel dzieci” ma niezwykłą historię, która ostatnio stała się jeszcze bardziej ciekawa. 

Zmumifikowana kobieta – podmiot niniejszych badań oraz sensacyjnych teorii nt. jej rzekomej ciąży i nowotworu nosogardzieli. Mumia ta stanowi własność Uniwersytetu Warszawskiego, a eksponowana jest w Muzeum Narodowym w Warszawie. Fot. K. Braulińska

Po samodzielnej interpretacji badań radiologicznych, dwoje archeologów z WMP – Wojciech Ejsmond (Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk) oraz Marzena Ożarek-Szilke i wsp. stwierdzili w dwóch publikacjach z 2021r. (http://dx.doi.org/10.1016/j.jas.2021.105371, http://dx.doi.org/10.1016/j.jas.2021.105504), że zmumifikowana kobieta była w 7 miesiącu ciąży, a płód utrwalił się („ukisił”) w jej miednicy wskutek zajścia nietypowych reakcji chemicznych. 

Informacja ta odbiła się szerokim echem w świecie, a „ciężarna mumia z Polski” – jako pierwsze tego typu znalezisko, w dodatku z „ukiszonym” płodem, stała się archeologiczną sensacją. 

Autorzy teorii jednak nie tylko nie skonsultowali swoich obserwacji i wniosków z żadnym radiologiem, ale w kolejnym roku rozpowszechnili w mediach następną hipotezę, jakoby czaszka kobiety nosiła przypuszczalne ślady po nowotworze nosogardła (https://blog.warsawmummyproject.com/possible-cause-of-death-of-the-pregnant-mummy, https://www.livescience.com/pregnant-mummy-cancer). 

Światowa skala rozprzestrzeniania się informacji o mumii starożytnej ciężarnej Egipcjanki, która prawdopodobnie zmarła na raka nosogardła spowodowała, że polska mumia stała się archeologicznym viralem, a wręcz mumią-celebrytką, nazwaną przez autorów wspomnianych teorii „Tajemniczą Damą”. Co ciekawe, zrekonstruowano nawet przypuszczalny wygląd zmumifikowanej kobiety na podstawie obrazów kości czaszki (https://www.ancient-origins.net/news-history-archaeology/mummy-pregnant-woman-0017509, https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2025.104978). 

Z teorią o ciąży i raku u mumii od początku jednak nie zgadzała się Główna Koordynator WMP dla MNW, będąca także współzałożycielką projektu – Kamila Braulińska (UW). Podkreślała ona przede wszystkim niedopuszczalny brak konsultacji ze specjalistą radiologiem radiologicznych obrazów medycznych. Nie chciała zgodzić się również na to, by materiał radiologiczny osobiście przekazany przez nią kolegom z projektu był przedmiotem czegoś, co wygląda jak pogoń za sensacją w miejsce powagi należnej badaniom naukowym szczątków ludzkich. 

Konsultacja obrazów tomografii komputerowej ze specjalistami radiologii (a nie zamiast tego wyłącznie z ginekologiem!) jest podstawą uczciwej pracy badawczej. Fot. z archiwum K. Braulińskiej

Takiego samego zdania była również oddelegowana przez muzeum do prowadzenia projektu WMP, ówczesna główna konserwator MNW – Dorota Ignatowicz-Woźniakowska, która mocno podkreślała moralny i etyczny wymiar całej sprawy. 

Także lekarz radiolog, który przeprowadził tomografię dyskutowanej mumii wskazywał na brak jakichkolwiek cech ciąży i raka nosogardła na uzyskanych obrazach radiologicznych. Jako podłoże dla fenomenu „ciężarnej mumii” postulował zjawisko pareidolii (doszukiwanie się znajomych kształtów na przypadkowych obrazach) i nadmierny entuzjazm badawczy dwojga archeologów. 

Chociaż precyzyjna argumentacja radiologiczna i archeologiczna przeciwko obecności ciąży u mumii została opublikowana przez Braulińską i wsp. w 2022 r. (https://rdcu.be/cSFJ2), a krytyczny głos w sprawie ciąży zabrał nawet prodziekan Wydziału Archeologii UW – prof. Arkadiusz Sołtysiak (https://archeowiesci.pl/mumia-z-kiszonym-plodem/), nie powstrzymało to ogólnoświatowego rozprzestrzenienia się sensacji. 

Autorzy teorii ciąży u mumii konsekwentnie podtrzymywali swoje stanowisko, starając się jednocześnie wielokrotnie publicznie deprecjonować kompetencje oponentów. 

Nawet wykorzystanie do badań innowacyjnych polskich technik holografii medycznej i rzeczywistości mieszanej (ang. Mixed Reality, XR) przez Braulińską i wsp. nie było w stanie tego zmienić. 

Gorący naukowy spór stał się powszechnie znany na świecie i niejednokrotnie dodawał żywego kolorytu międzynarodowym konferencjom oraz wydarzeniom z zakresu egiptologii i archeologii.    

W Polsce, w bezprecedensową problematykę “ciężarnej mumii” zostały na różne sposoby wciągnięte uczelnie, muzea i inne instytucje naukowe, ministerialne departamenty, państwowe i niepubliczne ośrodki medyczne a nawet producenci i dystrybutorzy sprzętu do diagnostyki obrazowej. Władze Polskiej Akademii Nauk zaapelowały o naukowe rozstrzygnięcie zagadnienia na drodze kolejnych publikacji i nadały sprawie oficjalny kod GP.VPSF.401.1.2022.  

Zestaw obiektów w miednicy mumii interpretowany jako rzekomy płód. Rekonstrukcja 3D całej mumii oraz zrekonstruowane przekroje 2D przez miednicę i pakunki. TK i postprocessing: dr Ł. Kownacki

Wobec braku jasnego publicznego przekazu w temacie mumii z Warszawy, podczas Światowego Kongresu Badań Mumii w Bolzano, Kamila Braulińska zwróciła się do międzynarodowej społeczności naukowców o pomoc w przeprowadzeniu transparentnego międzynarodowego konsylium, mającego na celu wydanie ostatecznej opinii w sprawie warszawskiej mumii. 

Propozycja ta spotkała się z żywym zainteresowaniem środowiska badaczy. W efekcie powstał 10-osobowy zespół naukowców mających ostatecznie rozstrzygnąć, czy mumia egipska eksponowana w Galerii Sztuki Starożytnej zawiera wewnątrz płód oraz ślady po nowotworze nosogardła.  

Zaproszeni eksperci reprezentujący w sumie 9 krajów (Austria, Chorwacja, Egipt, Francja, Kanada, Szwajcaria, USA, Włochy i Wielka Brytania) i jeszcze więcej ośrodków naukowych, w sposób niezależny od siebie dokonali analizy obrazów radiologicznych słynnej mumii z Polski. 

Uczestnikiem międzynarodowego przedsięwzięcia była m.in. prof. Sahar Saleem – ekspertka z Uniwersytetu w Kairze (Department of Radiology, Kasr Al Ainy Faculty of Medicine), która uprzednio komentowała już artykuł Ejsmonda i wsp. (https://dx.doi.org/10.1016/j.jas.2021.105508), jednak bez wcześniejszego dostępu do wyjściowych danych. Radiolog ta zasłynęła na świecie badaniami mumii faraonów, w tym sławnego Tutanchamona i specjalizuje się również w diagnostyce płodów metodą rezonansu magnetycznego. Saleem badała także odkryte w grobowcu Tutanchamona pochówki płodów i jest autorką książek i publikacji z dziedziny badań mumii egipskich oraz znaną z wielu programów telewizyjnych popularyzatorką wiedzy o starożytnym Egipcie. 

Prof. Sahar Saleem odpowiedziała wcześniej na doniesienia o ciąży, a jest ona pierwszym przykładem szeregu uznanych naukowców, którzy wzięli udział w badaniach i publikacji: Fabio Cavalli z Research Unit of Paleoradiology and Allied Sciences, LTS-SCIT– SUGI, Ospedale Maggiore, Triest, Włochy; Mislav Čavka z University Department of Diagnostic and Interventional Radiology and School of Medicine, oba z University Hospital Centre Zagrzeb, Chorwacja; Fabrice Dedouit z Forensic Department, Hôpital Rangueil, Tuluza, Francja; Patrick Eppenberger z Institute of Evolutionary Medicine, University of Zurich, Szwajcaria; Dorota Ignatowicz-Woźniakowska z Działu Konserwacji Muzeum Narodowego w Warszawie; Łukasz Kownacki z Zakładu Diagnostyki Obrazowej Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock; Maria Kurpik z Działu Konserwacji Muzeum Narodowego w Warszawie;  Robert D. Loynes z KNH Centre for Biomedical Egyptology, University of Manchester, Wielka Brytania; Andrew Nelson z Department of Anthropology, Western University, Londyn, Kanada; Stephanie Panzer z Department of Radiology, University Hospital and Institute of Biomechanics, oba Paracelsus Medical University Salzburg, Austria; Katherine Van Schaik z Department of Radiology and Radiological Sciences, Department of Electrical and Computer Engineering and Department of Classical and Mediterranean Studies, wszystkie Vanderbilt University Medical Center, Nashville, USA; oraz Albert Zink z Institute for Mummy Studies, Bolzano, Włochy. 

„Jestem niezwykle wdzięczna wybitnym naukowcom z całego świata, w tym przede wszystkim współautorom artykułu, za ogromne wsparcie, jakiego udzielili mi w przygotowaniu unikalnego przedsięwzięcia, mającego na celu ostateczne ustalenie prawdy naukowej o warszawskiej mumii” – mówi Braulińska. 

Efektem pracy międzynarodowego zespołu jest najnowszy artykuł opublikowany w czasopiśmie “Archaeological and Anthropological Sciences” pod tytułem „Innovative approach to the verification of the alleged pregnancy and cancer in the Warsaw mummy: international case study with extended research” (https://doi.org/10.1007/s12520-024-02145-8). 

Omawiany artykuł naukowy na stronie wydawcy Springer Nature. Taki artykuł – konsylium jest pierwszą inicjatywą tego rodzaju na świecie.

Specjaliści w zakresie badań mumii jednogłośnie wykluczyli w nim zarówno obecność ciąży, jak i rzekome cechy nowotworu nosogardła u warszawskiej mumii. Definitywnie potwierdzili w ten sposób opublikowane ustalenia Braulińskiej i wsp. (https://link.springer.com/article/10.1007/s12520-022-01598-z). 

Ważnym aspektem artykułu jest opis współpracy naukowców za pomocą radiologicznej platformy internetowej wykorzystanej prawdopodobnie po raz pierwszy do przeprowadzenia międzynarodowego konsylium w temacie mumii egipskiej. 

„Przygotowanie konsylium w internetowej radiologicznej chmurze i udział w tym niezwykłym przedsięwzięciu były dużym przeżyciem, ponieważ światowi eksperci oceniali w nim polskie dane medyczne uzyskane z badań starożytnej egipskiej mumii” – mówi radiolog dr Łukasz Kownacki, który przeprowadził badanie mumii metodą TK. 

„Chociaż opracowanie dotyczy archeologii, to wykorzystane w nim najnowsze metody medyczne doskonale wpisują się w powrót nauczania medycyny na Uniwersytecie Warszawskim, będącym właścicielem mumii. Pragnę podkreślić, że połowa z 14 współautorów artykułu to lekarze radiolodzy i opracowanie posiada bardzo istotny wymiar medyczny” – dodaje archeolog Kamila Braulińska.  

Dr Łukasz Kownacki używa XR z oprogramowaniem CarnaLife Holo (MedApp S.A.) i MS HoloLens 2 w badaniu radiologicznym mumii. Fot. z archiwum Ł. Kownackiego

W publikacji opisano także niezwykły fenomen „ciężarnej mumii” jako para-naukowe zjawisko medialne i społeczne, które wymknęło się spod kontroli i zaczęło żyć własnym życiem w mediach i w internecie. O skali sprawy łatwo można się przekonać, wpisując w wyszukiwarkę internetową hasło „pregnant Egyptian mummy from Warsaw”. 

“Starożytny Egipt wzmógł ponownie ogólnoświatowe zainteresowanie w związku z otwarciem monumentalnego Grand Egyptian Museum w Gizie. Dlatego warto pamiętać również o innych kolekcjach, także w polskich muzeach, w których zgromadzono ciekawe zbiory o tej tematyce” – podkreśla Dorota Ignatowicz-Woźniakowska. 

„Parafrazując słynne zdanie prof. Kazimierza Michałowskiego – nestora polskiej archeologii i egiptologii, można powiedzieć, że Polski nie stać na nieprowadzenie międzynarodowego dialogu naukowego o starożytnym Egipcie, dlatego nasz wysiłek badawczy na pewno się opłacił” – podsumowuje Braulińska. 

Opisana mumia, obok innych niezwykłych eksponatów, znajduje się na stałej ekspozycji w Galerii Sztuki Starożytnej w Muzeum Narodowym w Warszawie a przedstawiony artykuł jest dostępny w wersji on-line tutaj: https://rdcu.be/eaAyd.

Ilustracja tytułowa pochodzi z artykułu K. Braulińskiej i in.: Innovative approach to the verification of the alleged pregnancy and cancer in the Warsaw mummy: international case study with extended research, w czasopiśmie Archaeological and Anthropoligal Sciences, 17:65, 2025, Fig. 11 (fragment). Przedstawia rekonstrukcje 2D i 3D czaszki badanej mumii na podstawie obrazów tomografii komputerowej. TK i postprocessing: Ł. Kownacki